copy the linklink copied!თავი 3. ენერგეტიკული, გარემოს დაცვითი და კლიმატთან დაკავშირებული პოლიტიკები საქართველოში
წინამდებარე თავში ეხება მდგრადი ენერგიებისა და კლიმატის პოლიტიკები საქართველოში და მცირე და საშუალო სიდიდის საწარმოების მიერ მწვანე ინვესტიციების განხორციელების შესაძლებლობები. ამ თავში განხილულია ძირითადი სტრატეგიული დოკუმნტების, ისეთი, როგორიცაა დაბალ ემისიანი განვითარების სტრატეგია და ემშქ. აქვეა განხილული დასრულების სტადიაში მყოფი ეროვნული ენერგო ეფექტურობის სამოქმედო გეგმა ეროვნული განახლებადი ენერგიების სამოქმედო გეგმა. თავში განხილულია ბოლოდროინდელი მოვლენები ამ მიმართულებით და სრულდება დისკუსიით იმ პოტენციური სივრცეების შესახებ, სადაც საჭიროა პოზიციების შემდგომი გაძლიერება. აღნიშნულ თემებთანაა დაკავშირებული განახლებადი ენერგიების მიზნები, გარემოს დაცვითი რეგულაციები და სავალდებულოდ შესასრულებელი ქმედებები, ენერგიაზე ფასების განსაზღვრა, საჯარო შესყიდვები და არაგანახლებადი ენერგიის შესაძლო წყაროები.
copy the linklink copied!3.1. არსებული მდგომარეობა
საქართველოს მრეწველობის ენერგო ინტენსიურობა მაღალია, განსაკუთრებით ეს დამახასიათებელია სამრეწველო საწარმოებისთვის, აგრეთვე მცირე და საშუალო სიდიდის საწარმოებისათვის (მსს). გარემოსთან დაკავშირებული პრობლემები წლების განმავლობაში მთავრობის დღის წესრიგის შემადგენელი ნაწილი იყო და აისახებოდა მთელ რიგ პოლიტიკის დოკუმენტებში (იხ. ცხრილი 3.1).
სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიაში „საქართველო 2020“, რომელიც მიღებულია 2014 წელს, ყურადღება გამახვილებულია ეკონომიკის განვითარების სამ უმთავრეს პრინციპზე. ეს სამი პრინციპი მოიცავს ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ გამოყენებას, გარემოს უსაფრთხოების უზრუნველყოფას და მდგრადობას (Government of Georgia, 2014[1]).
კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ საკითხებში, საქართველომ, ეროვნულად განსაზღვრული წვლილის (ეგწ) მეშვეობით, თავისი მიზნები საერთაშორისო დონეზე განაცხადა (Government of Georgia, 2015[2]), (FAO, 2018[3]). ქვეყანა მუშაობს უფრო ამბიციურ ეროვნულად განსაზღვრული წვლილის დოკუმენტზე, რომელიც 2020 წლის ბოლოს დასრულდება. აგრეთვე, მთავრობამ შეიმუშავა მნიშვნელოვანი სტრატეგიული დოკუმენტები, მათ შორის, ისეთი, როგორიცაა დაბალემისიანი განვითარების სტრატეგია (დეგს) და ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი ქმედებები (NAMA-ემშქ) (NAMA, 2017[4]). მიუხედავად იმისა, რომ დეგს-ის დოკუმენტზე მუშაობა დასრულებულია, მთავრობას იგი ჯერ არ დაუმტკიცებია. ამასთან, რამდენიმე ქალაქმა და მუნიციპალიტეტმა, მერების შეთანხმების დოკუმენტის (Covenant of Mayors, 2017[5]). ეგიდით, აიღეს ვალდებულებები და 11 მათგანმა, ნებაყოფლობთ შეიმუშავეს მდგრადი ენერგიების სამოქმედო გეგმები (მესგ).
ქვეყანამ, სხვადასხვა სახის ეკონომიკური განვითარების პოლიტიკებში ასახა კლიმატისა და გარემოს დაცვის საკითხებ 1. ესაა მწვანე ეკონომიკის სტრატეგია, რომელსაც ეკონომიკისა და მსგრადი განვითარების სამინისტრო უძღვება. 2016 წელს, გერმანიის საერთაშორისო თანამშრომლობის ორგანიზაციასთან (GIZ) თანამშრომლობით, დაისახა გზები სტრატეგიის შემუშავებისათვის. ანალიზის შედეგად გამოიკვეთა სამი მთავარი სექტორი (მშენებლობა, სოფლის მეურნეობა და ტურიზმი) და კავშირები მათ შორის (UN Environment, 2018[6]). ედგს-ს გეგმავს შეიმუშაოს მწვანე ზრდის პოლიტიკის დოკუმენტი, სტრატეგია და შესაბამისი სამოქმედო გეგმა.
ეროვნული ენერგო ეფექტურობის სამოქმედო გეგმა (ეეესგ) აგრეთვე შემუშავების სტადიაშია. 2017-20 წლების გეგმის პროექტი აწესებს საერთო ენერგო ეფექტურობის სამიზნე მაჩვენებლებს, ისევე, როგორც სექტორულ სამიზნე მაჩვენებლებს შენობებისთვის, მრეწველობისა და ტრანსპორტისათვის. გამომდინარე იქიდან, რომ დოკუმენტის დამტკიცება დროში გაიწელა, თავიდან განსაზღვრული ვადები აღარაა რელევანტური. ფინასთა სამინისტროს მოთხოვნით, ემგს ამზადებს განახლებულ ეეესგ-ს 2022 წლისათვის. ასევე, ემგს მუშაობს ეროვნული განახლებადი ენერგიების სამოქმედო გეგმის (ეგესგ) შემუშავებაზე.
მთავრობა პასუხისმგებელია ეეესგ-ის და ეგესგ-ს დამტკიცებაზე, ხოლო პარლამენტმა უნდა მიიღოს კანონი ენერგო ეფექტურობაზე და განახლებად ენერგიებზე. ყველა ეს დოკუმენტი წარდგენილია შესაბამის ორგანოებში, მაგრამ მათი მეღება ჯერ კიდევ არ მომხდარა.
ამასთან, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო მუშაობს კლიმატის სამოქმედო გეგმაზე, როგორგც მეგწ-ის შესრულების სტრატეგია. იგი მოიცავს კონკრეტულ ნაბიჯებს და მონაცემებს, კლიმატთან დაკავშირებული მიზნების მისაღწევად. აღნიშნულის დეტალური განხილვა მოცემულია ქვემოთ.
მოსალოდნელი ეროვნულად განსაზღვრული წვლილი
მეგწ-ის შესაბამისად, საქართველო მოწოდებულია 2030 წლისათვის შეამციროს სათბური გაზების (სგ) გაფრქვევის მაჩვენებელი 15%-ით, იმ მაჩვენებელთან შედარებით, რაც ბიზნესის წარმოების არსებული პრაქტიკის შენარჩუნებით (BAU) იქნებოდა. ამასთან დამატებით, თუ იქნება საერთაშორისო დახმარება ფინანსებით და ტექნოლოგიებით, ქვეყანა მოწოდებულია გაფრქვევის მაჩვნებლის 25%-ან შემცირებაზე, ვიდრე ეს იქნებოდა ბიზნესის წარმოების არსებული პრაქტიკის შენარჩუნებისას (BAU) (დაახლოებით 41%-ით ნაკლები 1990 წელს არსებულ ათვლის დონეებთან შედარებით) (Government of Georgia, 2015[2]). ამასთან, მეგწ-ის დოკუმენტი არ აკონკრეტებს იმ თანხის მოცულობას, რაც ამ მიზნის მისაღწევად იქნებოდა საჭირო.
მეგწ ასახავს კლიმტის ცვლილების შერბილებასა და ადაპტაციასთან დაკავშირებით საქართველოს ეროვნულ მიზნებს 2030 წლისათვის. დოკუმენტში არაა მოცემული დასახული ქმედებების დეტალები ან საფუძვლიანი კვლევა დასახული მიზნებისათვის საჭირო თანხებთან დაკავშირებით. ამის მაგივრად, მეგწ-ის დოკუმენტი მითითებას აკეთებს დაბალი ემისიების განვითარების სტრატეგიაზე (დეგს) და ეროვნულ ენერგო ეფექტურობის სამოქმედო გეგმაზე (ეეესგ).
დაბალ ემისიებიანი განვითარების სტრატეგია
საქართველომ თავისი დეგს დაასრულა 2017 წლის შუა პერიოდში. დოკუმენტი მომზადდა აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID, 2017[8]). მხარდაჭერით და იმ პროგრამის ფარგლებში, რომლის სახელწოდება იყო „უნარების გაძლიერება დაბალი ემისიებიანი განვითარების სტრატეგიებისთვის“. დეგს-ი მიზნად ისახავს ხელი შეუწყოს ქვეყნის დაბალემისიებიან ეკონომიკაზე გადასვლას სხვადასხვა ტიპის მიდგომების გამოყენებით, მათ შორის:
-
სგ-ის გაფრქვევის მთავარი წყაროების და მათი სამომავლო მიმართულებების იდენტიფიცირებით
-
იმ მიზნებისა და პოლიტიკური ზომების განსაზღვრით, რომელიც დაეხმარება სგ ემისიების შემციერბის გზაზე ბარიერების გადალახვას, კონკრეტულ სექტორებში
-
ზემოაღნიშნულის განხორციელებისათვის აუცილებელი საკანონმდებლო სისტემების, ინფრასტრუქტურისა და კოორდინერებული ქმედებების სქემის ჩამოყალიბებით
-
დეგს განხორციელებისათვის ეროვნული და საერთაშორისო ფინანსური წყაროების მობილიზაციის მექანიზმების მომზადებით (Winrock and Remissia, 2017[9]).
ეროვნული ენერგო ეფექტურობის სამოქმედო გეგმა
მთავრობამ მოამზადა ეეესგ 2015-17 წწ-იწ განმავლობაში (NEEAP Expert Team, 2017[10]). ეეესგ ადგენს დეტალურ გეგმებს ენერგო ეფექტურობისათვის, ისეთს, როგორიცაა ფინანსუქი სქემები, ენერგო აუდიტი და ეტიკეტირების განხორციელება და, აგრეთვე, ცალკეული სექტორებისათვის სავალდებულო ღონისძიებებს. ეს უკანასკნელი გულისხმობს ღონისძიებებს შენობებთან, საჯარო ორგანოებთან, მრეწველობასთან, გამათბობელ და გამაგრილებელ სისტემებთან, და ენერგიის გარდაქმნასთან, გადაცემასთან, დისტრიბუციასთან და მოთხოვნასთან დაკავშირებით.
ენერგეტიკური თანამეგობრობა
2017 წლის ივლისიდან საქართველო ენერგეტიკული თანამეგობრობასთან ხელმომწერი მხარეა (Energy Community Secretariat, 2017[11]). ევროკავშირის შესაბამისი დირექტივების შესრულების ვალდებულება, დროთა განმავლობაში გამოიწვევს საქართველოში განახლებად ენერგიეთან და ენერგო ეფექტურობასთან დაკავშირებული ინვესტიციების უფრო მაღალ მხარდაჭერას. ეს დირექტივები მოიცავს შემდეგს: 2012/27/EU დირექტივას, ენერგო ეფექტურობასთან დაკავშირებით, 2010/30/EU დირექტივას, ენერგიისა და სხვა რესურსების მოხმარების შესახებ ეტიკეტირებისა და პროდუქტზე სტანდარტული ინფორმაციის მითიებაზე (მიღების ვადა 2018 წლის 31 დეკემბერი) და 2010/31/EU დირექტივას, შენობების ენერგო მახასიათებლების შესახებ (2019 წლის 30 ივნისი).
ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი ქმედებები
საქართველომ ასევე შეიმუშავა რიგი ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი ქმედებები (ემშქ). იგულისხმება, რომ ისინი კავშირში და თანხვედრაში უნდა იყოს ეეესგ-თან . მათ შორისაა ემშქ, რომელიც მიმართულია სუფთა ენერგიების წარმოებაზე, სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული საჯარო შენობების ენერგო ეფექტურ განახლებაზე და სოფლის მეურნეობის განვითარებში ბიომასის გამოყენებაზე (NAMA, 2017[4]).
copy the linklink copied!3.2. განახლებადი ენერგიები
განახლებადი ენერგიის წყაროების გამოყენება ეროვნულ პრიორიტეტად განიხილება „ენერგეტიკის სექტორში სამთავრობო პოლიტიკის მთავარ მიმართულებებში“ (Government of Georgia, 2017[12]). შესაბამისი დოკუმენტების ჩარჩო ეხმარება ამ მიმართულებით ინფრასტრუქტურის, ფინანსებისა და კვლევების განვითარებას. საქართველომ ასევე შეიმუშავა სპეციალური საკანონმდებლო ჩარჩო ჰიდრო ელექტროენერგეტიკის განვითარების მიზნით.
ემგს მუშაობს აშშ-ის განვითარების პროგრამის ფარგლებში (UNDP), ეროვნული განახლებადი ენერგიების სამოქმედო გეგმის (ეგესგ) შემუშავებაზე. ამის გამო, განახლებად ენერგიებთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ჩარჩო საქართველოში სრულად არ შეესაბამება ევროკავშირსა და საქართველოს შორის გაფორმებულ ასოცირების შეთანხმებიდან და ენერგეტიკულ თანამეგობრობასთან ხელშეკრულებიდან გამომდიანრე, 2009/28/EC დირექტივას განახლებადი ენერგიების შესახებ.
copy the linklink copied!3.3. განვითარების პოტენციური სივრცეები
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველომ დიდი პროგრესი განიცადა გარკვეული მიმართულებებით, მაგალითად, ისეთი როგორიცაა ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობა, იგი სრულიადაც არ იკავებს მოწინავე პოზიციებს ენერგო ეფექტურობის ან სხვა ტიპის განახლებადი ენერგიების პროექტების განხორციელების მხრივ. აღმოსავლეთ პარტნიორობის და კავკასიის რეგიონის ან ცენტრალური ევროპის სხვა ქვეყნები, რომლებსაც ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით მთლიანი შიდა პროდუქტის იგივე მაჩვენებელი აქვთ (მსყიდველუნარიანობის პარიტეტი), ხშირად, ენერგო ეფექტურობასთან დაკავშირებით, უფრო მკვეთრ და ძლიერ პოლიტიკას ატარებენ [იხ. (Energy Community, 2019[13]) რეგიონში არსებული პოლიტიკების ანალიზი].
ამგვარად, გარკვეული მიმართულებებით არსებული პოლიტიკური მიდგომები შესაძლოა პოტენციურად გაძლიერდეს, რათა გაუმჯობესდეს მწვანე ინვესტიციების განხორციელების შესაძლებლობა მსს-ის სექტორში, როგორც ეს ადრე განსაზღვრული იყო ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის მიერ (OECD, 2018[7]).
-
უფრო გაბედული მიზნების დასახვა: საქართველო ერთადერთი ქვეყანაა აღმოსავლეთ ევროპის, კავკასიისა და ცენტრალური აზიის რეგიონში, თურქმენეთის გარდა, რომელსაც განახლებად ენერგიებთან ან ენერგო ეფექტურობასთან დაკავშირებით კანონმდებლობით ჯერაც არ გააჩნია რაიმე ციფრებში გამოხატული სამიზნე მაჩვენებელი.
-
გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ჩარჩო: გაეროს ინდუსტრიული განვითარების ორგანიზაციის მონაცემების და შესაბამის ბიზნეს ასოციაციებთან დისკუსიების მიხედვით, საქართველოს საწარმოები გარემოს დაცვით პოლიტიკებს და მათი აღსრულების მექანიზმებს განიხილავენ უმნიშვნელოვანეს მამოძრავებელ ძალად ენერგო ეფექტურ და სუფთა წარმოების პროექტებში ინვესტიციების განსახორციელებლად. მათ სჯერათ, რომ ამგვარ პოლიტიკებს ძალუძს შექმნას ეკონომიკური შესაძლებლობები ახალი ბაზრის განვითარებისთვის.
-
ელექტროენერგიაზე უფრო მაღალი ფასები: ელექტროენერგიაზე დაბალი ფასი მცირემასშტაბიან განახლებადი ენერგიის პროექტებს არაკონკურენტუნარიანებად აქცევს და ხელს უშლია ენერეგოეფექტურ პროექტებში ინვესტიციების განხორციელებას. ფასების ზრდა და სუბსიდიების გაუქმება გამოიწვევს კომპანიების მხრიდან ეფექტურობისა და პროდუქტიულობის გაუმჯობესებას.
-
მარეგულირებელი ჩარჩოსა და აღსრულების სისტემის გაძლიერება: ხშირად მიიჩნევა, რომ განვითარებაზე ორიენტირებული პოლიტიკები შესაძლებელია განხორციელდეს მხოლოდ, ენერგიის მოხმარებაზე და გარემოსდაცვითი მახასიათებლებზე სტანდარტების შესუსტების ხარჯზე. საწინააღმდეგოდ იმისა, რომ ნათლადაა გამოხატული ზრდის ტენდენცია (OECD, 2017[14]). ზოგიერთი სამთავრობო სტრუქტურების წარმომადგენელი გარემოსდაცვითი სტანდარტების გაუმჯობესებას, განვითარებაზე ნეგატიურ ზემოქმედებად განიხილავს. ეს აისახება რეგულაციების მიმართ შედარებით მსუბუქ მიდგომებში (მაგ. ეფექტურობასთან, შენობებისა და მასალების სტანდარტებთან დაკავშირებით) და საბაზრო მექანიზმების არქონაში, ისეთი როგორიცაა დაბინძურების მიმართ.
-
აღნიშნულ სფეროში არსებული პოლიტიკების დასრულება და ერთმანეთთან შესაბამისობაში მოყვანა: საქართველოში შემუშავებულია გარემოზე ზემოქმედების შემარბილებელი და ენერგო ეფექტურობის მთელი რიგი პოლიტიკის დოკუმენტები, როგორც ეროვნულ, აგრეთვე სექტორულ დონეებზე (ეეესგ, დეგს, მეგწ). იმ პოლიტიკის დოკუმენტების და სტრატეგიების მიღება, რომლებიც ჯერ კიდევ არაა დამტკიცებული და ენერგო ეფექტურობის ან სხვა სახის გარემოსდაცვითი მახასიათებლების გათვალისწინება წაახალისებდა მსს-ისთვის მწვანე საქონლისა და მომსახურებების ბაზრის ჩამოყალიბებას.
-
მწვანე საჯარო შესყიდვები: საჯარო შესყიდვების წესებმა შესაძლებელია პოტენციურად ხელი შეუწყოს, საჯარო სტრუქტურების მხრიდან, დაბალნახშირბადიან, კლიმატის მიმართ მედეგ საქონელზე და მომსახურებაზე მოთხოვნის მნიშვნელოვან ზრდას.
-
იმ განახლებადი ენერგიების ხელშეწყობა, რომელიც არაა დაკავშირებული წყალთან: ინვესტიციები ჰიდროელექტროსადგურების მიმართულებით საკმაოდ მყარია, მაგრამ ძალზედ მცირეა პროგრესი სხვა ტიპის განახლებადი ენერგიების კუთხით. განსაკუთრებით ეს შეეხება მცირე შენობის მასშტაბის ტექნოლოგიებს, რომელიც შეიძლება საინტერესო იყოს მსს-თვის. მთავრობას შეუძლია გაითვალისწინოს სხვადასხვა სახის დახმარებები, რამაც შესაძლოა გააძლიეროს ალტერნატიული ტექნოლოგიები.
გამოყენებული ლიტერატურა
[5] Covenant of Mayors (2017), Covenant of Mayors – Signatories, http://www.covenantofmayors.eu/about/about/.
[13] Energy Community (2019), “Energy Community”, webpage (accessed 23 September 2019), https://www.energy-community.org.
[11] Energy Community Secretariat (2017), Energy Governance in Georgia, Report on Compliance with the Energy Community Acquis, Energy Community Secretariat, Vienna, http://www.euneighbours.eu/sites/default/files/publications/2017-08/ECS_Georgia_Report_082017.pdf.
[3] FAO (2018), Policy Analysis of Nationally Determined Contributions in Europe and Central Asia,, Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, http://www.fao.org/3/ca2684en/CA2684EN.pdf.
[12] Government of Georgia (2017), Main Directions of the State Policy in Energy Sector of Georgia, Government of Georgia, Tbilisi, http://www.energy.gov.ge/projects/pdf/pages/MAIN%20DIRECTIONS%20OF%20THE%20STATE%20POLICY%20IN%20ENERGY%20SECTOR%20OF%201047%20eng.pdf.
[2] Government of Georgia (2015), Georgia’s Intended Nationally Determined Contribution, United Nations Framework Convention on Climate Change, Bonn, http://www4.unfccc.int/submissions/INDC/Published%20Documents/Georgia/1/INDC_of_Georgia.pdf.
[1] Government of Georgia (2014), Social-economic Development Strategy of Georgia: Georgia 2020, Government of Georgia, Tbilisi, https://policy.asiapacificenergy.org/sites/default/files/Georgia%202020_ENG.pdf.
[4] NAMA (2017), Georgia – NAMA, Nationally Appropriate Mitigation Actions, Georgia (database) (accessed 23 October 2019), http://www.nama-database.org/index.php/Georgia.
[10] NEEAP Expert Team (2017), Draft National Energy Efficiency Action Plan, Report Commissioned by EBRD, National Energy Efficiency Action Plan, Tbilisi.
[7] OECD (2018), Mobilising Finance for Climate Action in Georgia, Green Finance and Investment, OECD Publishing, Paris, https://dx.doi.org/10.1787/9789264289727-en.
[14] OECD (2017), Investing in Climate, Investing in Growth, OECD Publishing, Paris, https://dx.doi.org/10.1787/9789264273528-en.
[6] UN Environment (2018), Supporting the Development of a Green Growth Strategy in Georgia, United Nations Environment Programme, Geneva-Tbilisi, http://www.green-economies-eap.org/resources/Georgia%20GE%20report%20ENG%2027%20Jun.pdf.
[8] USAID (2017), “Georgia Overview”, Enhancing Capacity for Low-Emission Development Strategies, archived webpage (accessed 23 October 2019), https://www.ec-leds.org/countries/georgia.
[9] Winrock and Remissia (2017), Georgia Low Emission Development Strategy Draft Report, commissioned by the USAID-funded EC-LEDS Clean Energy Program, Winrock International and Sustainable Development Center, Little Rock, US.
← 1. იხეთგო (2018), „მწვანე ფინანსები და ინვესტიციები. ფინანსების მობილიზება კლიმატის ქმედებებისათვის საქართველოში“ პოტენციური პოლიტიკის დოკუმენტებისა და დაფინანსების საკითხების სრული ანალიზისათვის.
მეტამონაცემები, იურიდიული და სამართლებრივი უფლებები
https://doi.org/10.1787/943e0535-ka
© OECD 2020
წინამდებარე ნაშრომის გამოყენება, ელექტრონული ან ბეჭდური სახით, განსზღვრულია წესებით და პირობებით, რომლებიც შესაძლებელია ინახოს: http://www.oecd.org/termsandconditions.
