Πρόλογος
Το πολιτικό χρήμα ανέκαθεν είχε δύο όψεις. Είναι ένα απαραίτητο συστατικό του εκδημοκρατισμού, καθώς δίνει διέξοδο στην έκφραση της πολιτικής στήριξης και συμβάλλει στον εκλογικό ανταγωνισμό. Ωστόσο, εάν δεν υπάρχει επαρκής έλεγχος και επιτήρηση της χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών, το χρήμα μπορεί να γίνει και μέσο προαγωγής ισχυρών συμφερόντων με σκοπό την άσκηση αθέμιτης επιρροής και την «αιχμαλωσία» της διαδικασίας χάραξης πολιτικής.
Τα τελευταία 25 χρόνια παρουσιάζεται μια συνεχής αύξηση του ενδιαφέροντος των διεθνών οργανισμών, των νομοθετικών οργάνων, της κοινωνίας των πολιτών και της ακαδημαϊκής κοινότητας για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων. Την ίδια περίοδο, σε πολλές χώρες του κόσμου έχουν θεσπιστεί σχετικοί κανονισμοί. Παρόλο μάλιστα που το πεδίο εφαρμογής και η φύση της ρύθμισης διαφέρει από χώρα σε χώρα, σχεδόν κάθε χώρα πλέον έχει εισαγάγει ρυθμίσεις για αυτό το πεδίο.
Υπάρχει ένα πλαίσιο βασικών αρχών που αποτυπώνουν τους στόχους του ρυθμιστικού πλαισίου για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων. Εντούτοις, η εφαρμογή των νόμων γύρω από το ζήτημα αυτό τυγχάνει μέχρι στιγμής λιγότερης προσοχής ενώ απουσιάζουν οι εμπειρικές έρευνες για τα υπέρ και τα κατά των διαφόρων επιχειρησιακών προσεγγίσεων. Μολονότι ένα αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα έχει κεντρικό ρόλο σε κάθε ισχυρό σύστημα χρηματοδότησης των πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων, χωρίς αποτελεσματική υλοποίηση, το σύστημα είναι καταδικασμένο να παραμείνει ελλιπές.
Στην Ελλάδα, το ζήτημα της χρηματοδότησης πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων έχει συχνά τεθεί υπό εξέταση, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού καταγγελιών σχετικά με φαινόμενα κατάχρησης των χρηματοδοτήσεων από υποψηφίους και πολιτικά κόμματα. Το Εθνικό Σχέδιο για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (ΕΣΚΑΔ) εντοπίζει τη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων ως τομέα που χρήζει περαιτέρω μεταρρύθμισης και η ελληνική κυβέρνηση έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για την κατάλληλη προσαρμογή του νομικού πλαισίου. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις ως προς την αποτελεσματική εφαρμογή ορισμένων σημείων της νομοθεσίας, ενώ απαιτούνται πρόσθετοι πόροι και αυτονομία για να μπορέσει η εποπτική αρχή να διασφαλίσει την επαρκή συμμόρφωση με τις υπάρχουσες νομοθετικές και κανονιστικές διατάξεις.
Η παρούσα έκθεση παρέχει οδηγίες για την ενίσχυση του συστήματος χρηματοδότησης της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Επιπλέον, εντοπίζει τις προκλήσεις σχετικά με την εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με τη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων και υποψηφίων, και προτείνει τρόπους για την αντιμετώπισή τους. Τέλος, παρουσιάζεται το ισχύον νομικό πλαίσιο, και αναλύονται ειδικότερα οι διατάξεις σχετικά με την ιδιωτική χρηματοδότηση, τη γνωστοποίηση στοιχείων, καθώς και το πλαίσιο εποπτείας και επιβολής, προτείνοντας μέτρα για τη βελτίωσή του.
Η έκθεση εκπονήθηκε από τη Μονάδα Δημόσιας Ακεραιότητας της Διεύθυνσης Δημόσιας Διακυβέρνησης του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και αποτελεί μέρος του Προγράμματος Ελλάδα – ΟΟΣΑ: Παροχή Τεχνικής Βοήθειας για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς. Υπό την επίβλεψη της Sarah Dix, των εργασιών ηγήθηκε ο Yukihiko Hamada με την καθοδήγηση του Julio Bacio Terracino. Οι Lisa Klein και ο Άγγελος Μπίνης συνέβαλαν ουσιαστικά στην εκπόνηση της έκθεσης αυτής, ενώ η Κατερίνα Κανέλλου συντόνισε τις συνεντεύξεις με τους εμπλεκόμενους φορείς. Η Laura McDonald ήταν υπεύθυνη για την επιμέλεια και τα θέματα επικοινωνίας. Η μορφοποίηση του κειμένου πραγματοποιήθηκε από τη Julie Harris με τη συμβολή της Meral Gedik. Η Alpha Zambou και η Παρασκευή Ακριβάκη παρείχαν την απαραίτητη διοικητική υποστήριξη.
Ο ΟΟΣΑ εκφράζει τις ευχαριστίες του στη Γενική Γραμματεία για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (ΓΕΓΚΑΔ) για την ανοιχτή συνεργασία και τις πρωτοβουλίες που ανέλαβε καθ’ όλη τη διαδικασία της εκπόνησης της εκπόνησης της παρούσας έκθεσης. Ο ΟΟΣΑ ευχαριστεί επίσης τους ειδικούς που μοιράστηκαν τις εμπειρίες και τις γνώσεις τους και ειδικότερα τα στελέχη της Ειδικής Υπηρεσίας της Επιτροπής Ελέγχου Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης της Βουλής των Ελλήνων, τον Διευθυντή του Πολιτικού Γραφείου του Υπουργού Εσωτερικών, τα στελέχη των αρμοδίων οργανικών μονάδων του Υπουργείου Εσωτερικών και τους εκπροσώπους του Vouliwatch.
Το παρόν έγγραφο παρήχθη με την οικονομική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό δεν συνδέονται με κανένα τρόπο με τις επίσημες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.