... your login credentials do not authorize you to access this content in the selected format. Access to this content in this format requires a current subscription or a prior purchase. Please select the WEB or READ option instead (if available). Or consider purchasing the publication.
Í „Horfum ITF í flutningamálum“ er að finna yfirlit yfir nýlega þróun og horfur til
skamms tíma í flutningageiranum á heimsvísu. Þar er einnig að finna langtímaspár um
eftirspurn eftir flutningum til 2050, þ.e. vöruflutningum (á sjó, í lofti og á landi)
og farþegaflutningum (með bifreiðum, járnbrautalestum og flugförum), svo og um CO2
losun sem af flutningunum stafar miðað við ýmsar sviðsmyndir.
Sérstaklega er litið á það hvernig helstu breytingar á opinberri stefnumörkun, efnahagslegar
breytingar og tæknibreytingar síðan 2015, ásamt öðrum breytingum svo sem setningu
markmiða Sameinuðu þjóðanna um sjálfbæra þróun, eru að móta framtíð hreyfanleika fólks.
Sérstakri athygli er beint að aðgengi fólks í borgum og dregið fram hlutverk stefnumörkunar
við mótun sjálfbærra almenningssamgangna sem allir hafa jafnan aðgang að.
Niðurstöður
Kolefnalosun frá flutningastarfsemi gæti hafa aukist um 60% árið 2050 þrátt fyrir
verulegar framfarir sem gert er ráð fyrir í þeirri sviðsmynd sem lögð er til grundvallar
í Horfunum. Ef ekki verður gripið til viðbótarráðstafana gæti kolefnislosun frá vöruflutningastarfsemi
aukist um 160% eftir því sem flutningamagn þrefaldast í sviðsmyndinni, en hún byggir
á spám OECD um þróun viðskipta. Þetta stafar að stórum hluta af aukinni notkun flutninga
á vegum, einkum yfir stuttar vegalengdir og á svæðum þar sem ekki eru lestarsamgöngur,
svo sem í suðaustur Asíu. Með bestu notkun samgönguleiða, og ef fyrirtæki deildu með
sér vöruflutningabílum og vörugeymslum, væri hægt að ná fram betri nýtingu og færri
ferðum með tóma vöruflutningabíla. Með slíku hagræði væri hægt að draga úr CO2 losun
frá vöruflutningabílum um allt að þriðjung.
Flugfarþegum mun halda áfram að fjölga verulega eftir því sem fleiri borgir um heim
allan verða aðgengilegri flugvélum. Á næstu 15 árum gætu farþegaflutningar með flugi
aukist um 3‑6% á ári og hraðastur yrði vöxturinn á flugleiðum innan Asíu, eða um 10%.
Losun CO2 frá alþjóðlegu flugi gæti aukist um 56% milli 2015 og 2030, þrátt fyrir
mjög bætta eldsneytisnýtingu. Rýmkaðir flugumferðarsamningar og aukið svæðisbundið
flug auðveldar stækkun leiðakerfa og lækkun flugfargjalda, sem keyrir áfram vöxt.
Borgir um heim allan verða aðgengilegri eftir því sem flugtími styttist. Enn er verulegt
misræmi í aðgengi með flugi, en með fjárfestingum í svæðisbundnum flugvöllum og betri
landflutningum milli flugvalla og borga má taka á þeim vanda.
Gera má ráð fyrir að ferðir fólks með bifreiðum muni tvöfaldast frá 2015 til 2050
og aukast um 41% til 2030 og 94% til 2015 í sviðsmyndinni sem lögð er til grundvallar
í Horfunum. Hlutdeild einkabifreiða mun halda áfram að aukast verulega á þróunarsvæðum
og minnka aðeins óverulega í þróuðum löndum. Í öðrum sviðsmyndum, þar sem hvatt er
til almenningssamgangna, ná farþegaflutningar á vegum sömu hæðum en þar svara ferðir
með strætisvögnum og öðrum almenningssamgöngum til rúmlega 50% af heildareftirspurn.
Innsýn í stefnumótun
Grípa verður til aðgerða á samgöngusviði á grundvelli Parísarsamkomulagsins frá 2016
um loftslagsbreytingar
Inneiða verður breitt svið stefnumiða og aðgerða til þess að halda kolefnislosun á
því bili sem hún var árið 2015. Þrýsta verður á alla hnappa: komast hjá óþarfri eftirspurn
eftir flutningum, bjóða upp á sjálfbæra samgöngukosti og auka hagkvæmni. Einnig verður
þörf á markaðsstýrðum aðgerðum á borð við hið alþjóðlega samkomulag um mengunarkvóta
í flugi, sem Alþjóðaflugmálastofnunin hefur samþykkt. Enn er hægt að takmarka loftslagshlýnun
við 2°C frá því sem var fyrir iðnbyltinguna miðað við sviðsmyndir Alþjóðaorkumálastofnunarinnar,
en ekki við 1,5°, eins og vonir standa til með Parísarsamkomulaginu.
Stefnumótun verður að vera sveigjanleg til að takast á við skaðvænlegar nýjungar í
samgöngum
Tækninýjungar á borð við rafbíla, sjálfstýrðar bifreiðar eða samnýtingu ferðamáta
munu að öllum líkindum breyta ferðamynstri fólks, einkum í þéttbýli. Sumar þessara
nýjunga veita tækifæri til þess að draga verulega úr kolefnisspori samgangna og bæta
samgöngur með jöfnum aðgangi fyrir alla. Á vöruflutningasviðinu gætu sjálfstýrðir
vöruflutningabílar fært samkeppnisforskotið í flutningastarsemi til landflutninga
á vegum. Stefnumótun og skipulagning verður að taka mið af þessum breytingum til þess
að forðast að byggja dýr umferðarmannvirki sem úreldast innan skamms eða að festa
í sessi þróun sem ýtir undir kolefnislosun og ójafnt aðgengi.
Minnkun kolefnislosunar frá samgöngum í þéttbýli kallar á meira en betri farartæki
og eldsneytistækni
Tækniþróun ein og sér mun ekki leiða til minnkunar kolefnislosunar í borgum. Þörf
er á aðgerðum sem breyta hegðunarmynstri, svo sem sköttum á eldsneyti, ódýrum fargjöldum
eða landnýtingarstefnu sem takmarkar útþenslu borga, til þess að draga úr kolefnislosun
að því marki sem þörf krefur. Minni kolefnislosun frá samgöngum í þéttbýli gæti einnig
orðið jákvæð afleiðing af stefnumiðum sem beinast að staðbundnum mengunarefnum í lofti,
sem eru brýnasta viðfangsefnið í mörgum borgum.
Markviss stefna um landnýtingu getur minnkað þörfina fyrir samgöngumannvirki sem þarf
til þess að veita jafnara aðgengi í borgum
Að veita jafnt aðgengi að störfum og þjónustu er eitt af markmiðum Sameinuðu þjóðanna
um sjálfbæra þróun. Í mörgum borgun hefur frjálsræðið sem einkabifreiðar bjóða upp
á þau áhrif að sá ferðamáti býður upp á betra aðgengi (mælt í þeim fjölda tækifæra
sem unnt er að ná á tilteknum tíma) en almenningssamgöngur, jafnvel þegar umferðarþröng
er tekin með í reikninginn. Engu að síður er unnt með almenningssamgöngum að veita
aðgengi fyrir alla að tækifærum ef samgöngurnar eru sjálfar aðgengilegar og skipulagðar
þannig að þær nái sem víðast. Eftir því sem þéttbýlar borgir koma upp hagkvæmari almenningssamgöngum
verður hægt að stuðla að betra aðgengi með markvissri landnýtingarstefnu.
Stjórnvöld þurfa að þróa skipulagsleiðir til þess að laga borgir að óvissuþáttum sem
leiða af breytilegu neyslu‑, framleiðslu‑ og dreifingarmynstri.
Sveigjanlegar skipulagsaðgerðir sem byggja á langtímasýn greiða fyrir aðlögun að óvissuþáttum
sem leiða af breytilegum mynstrum í alþjóðlegri eftirspurn, framleiðslu og flutningaleiðum.
Tímasetning skiptir höfuðmáli við skipulagningu innviða og áfangaskiptingu aðstöðuuppbyggingar
til þess að jafna út skrykkjóttar fjárfestingar í innviðum, t.d. í hafnaraðstöðu.
Með slíkri skipulagningu ætti að marka stefnu til framtíðarþróunar, forgangsraða fjárfestingum
og sjá fyrir hugsanlega flöskuhálsa framtíðarinnar. Einnig er hægt með skipulagningu
að leggja grunn að því að taka frá land, t.d. til þróunar á hafnaraðstöðu og samgönguleiðum
framtíðarinnar.